RADIO IJZERKRUIS, KORTIRJK

De "Zingende Toren" – een uniek Vlaams symbool in radiovorm.

Jaar: 1932

Buizen: 6 Philips lampen
Afmetingen: 1.5 m hoog
Hoewel dit toestel zich niet in mijn collectie bevindt, verdient het zonder twijfel een plaats op een website gewijd aan vooroorlogse Belgische buizenradio’s. De zogenaamde Zingende IJzertoren is immers een uitzonderlijk voorbeeld van hoe radiotechniek, vakmanschap en cultuurhistoriek in het interbellum samenkwamen in één bijzonder object.

In de zomer van 1932 werd tijdens de jaarlijkse IJzerbedevaart te Diksmuide een opmerkelijk radiotoestel voorgesteld dat symboliek, vakmanschap en techniek op unieke wijze verenigde: een radio-ontvanger in de vorm van de IJzertoren. Dit indrukwekkend meubelstuk — 1,55 meter hoog en getrouw naar het model van de monumentale toren gebouwd — was niet alleen een functioneel toestel, maar ook een eerbetoon aan de Vlaamse gesneuvelden van de Eerste Wereldoorlog.


Het toestel werd ontworpen door Radio-Ijzerkruis, twee Vlamingen uit het Kortrijkse, en verkreeg de exclusieve goedkeuring van het Komiteit der IJzerbedevaart. De "Zingende toren", zoals hij toen al genoemd werd, combineerde een modern radiomechaniek met een symbolisch ontwerp dat duidelijk de idealen van de Vlaamse ontvoogding uitstraalde. De luidspreker was ingenieus achter de letters AVV–VVK verwerkt in het kruis van de toren, zodat de klanken letterlijk uit het symbool van de Vlaamse strijd weerklonken.


De radio-ontvanger was uitgerust met een elektrodynamische luidspreker en werkte met zes Philips-buizen, waaronder een C443 als eindtrapbuis — toen een veelgebruikte vermogenslamp in kwaliteitsontvangers. De precieze identiteit van de twee ontwerpers is jammer genoeg niet met zekerheid bekend. Wel is geweten dat het toestel verkrijgbaar was op het adres Leiestraat 8 te Kortrijk, waar zich sinds de jaren 1920 de textiel- en kledingzaak ‘In ’t Wit Schaap’ bevond.


Foto’s van zo’n Zingende IJzertoren zijn terug te vinden via Online Catalogus IJzerbedevaart


Het onderstaande artikel verscheen oorspronkelijk in 'Radio: Maandschrift voor radio-vulgarisatie, -amateurisme en -techniek', nr. 2 van de 10de jaargang, d.d. 15 augustus 1932. Het werd geschreven onder redactie van Karel Vandepitte, opvolger van de in 1931 overleden oprichter Juliaan Vandepitte, een sleutelfiguur in de popularisering van de radiotechniek in Vlaanderen.


Ik presenteer het artikel hier integraal en in originele spelling, als eerbetoon aan de culturele en technische verwevenheid die dit bijzondere radiomeubel vertegenwoordigt — een vergeten stukje erfgoed dat opnieuw mag klinken.


EEN PRIJZENSWAARDIG INITIATIEF!

De Yzerbedevaart brengt om het jaar, in den loop der maand Augustus, heel wat beroering doorheen het heele land. Niemand twijfelt eraan — ook niet de tegenstanders van alle Vlaamsche heropleving — dat deze grootsche samenkomst van fiere Vlamingen, in vereering rondom hun reuzenkruis, in vrome herdenking der Yzerdooden, diepen indruk nalaat op het gemoed der duizenden. Een echo van dezen indruk vindt men terug in zoovele gezinnen waar, ter getuigenis hiervan, in beeltenis of snijwerk eene weergave prijkt van het geëerde Yzermonument....
Twee Vlamingen uit het Kortrijksche kwamen thans op het gedacht eene combinatie van radio-ontvanger in mekaar te steken met een weergave van den Yzertoren als voorkomen. Hun opzet kwam tot volledig resultaat, en levert eene prachtige realisatie benevens een indrukwekkend decoratief geheel. Overigens, hun welgelukken is afdoende bewezen door het feit dat zij vanwege het Komiteit der Yzerbedevaart eene exclusieve vergunning hebben bekomen tot het verder bouwen dezer samenstelling, die dan ook werd gepatenteerd. Elke post die naderhand in omloop komt, zal een garantie-nummer dragen, afgeleverd door het Bedevaart-Komiteit.
De uitbouw levert eene prachtige realisatie, zegden we zoo juist. Inderdaad, het meubelstuk meet eene totale hoogte van 1,55 m, en geeft getrouw de architecturale structuur weder van het Dixmudsche monument. Alle verhoudingen zijn trouw bijgehouden; zelfs de kleine bijzonderheden als venstertjes, klokkengaten zijn erbij. Op de vier uitsprongen zullen ook de weergave der beelden worden geplaatst, zooals ze thans, jaar na jaar, te Dixmude worden opgericht. We vernamen dat de bouwers van het toestel zich verbinden naderhand deze beelden bij te leveren voor alle thans geplaatste toestellen. Deze miniatuurbeelden zullen voor elk en ieder ensemble worden opgemaakt in snijwerk, door den beeldhouwer AUSBROUCK uit Temsche, dezelfde die de oorspronkelijke reuzenbeelden levert voor het monument te Dixmude. Het geheel kan gemakkelijk in twee stukken worden uiteengenomen, dit met het oog op geriefelijke verplaatsing. De bouw van het meubel geschiedt in houtsoort naar keus.
Wat de montage van den eigenlijken radio-ontvanger betreft, deze is ineengewerkt naar jongste eischen en gegevens der techniek: lange en korte golven, verfijnde selectiviteit, goede geluidssterkte, tweeknopsregeling. Voorloopig wordt de post alleen gebouwd voor voeding op wisselstroom met de verschillende gebruikelijke spanningen. Werkt op antenne, evengoed binnen- als buitenantenne. De luidspreker is van het type Magnavox, en ingebouwd in den top van het kruis, zoodat de klanken doorgegeven worden langs de insnijdingen der letters AVV–VVK. De ontvanger zelf is ingebracht in het voetstuk van den toren, zoodanig dat de regelingsknoppen discreet aan de zijkanten worden geborgen, alhoewel ze toch gemakkelijk te behandelen zijn.
Naar we vernemen, zullen enkele afgewerkte ensembles op de tentoonstelling prijken welke, ter gelegenheid der Yzerbedevaart, dit jaar voor het eerst te Dixmude zal worden opgesteld. Ongetwijfeld zal deze interessante creatie aldaar veel bekijks hebben, en er zeker heel wat belangstelling wekken. Inlichtingen zullen aldaar kunnen bekomen worden, zooals overigens per brief aan adres: Radio-Yzerkruis, Leiestraat 8, Kortrijk.
Het Yzerkruis op zichzelf is voor alle bewuste Vlamingen een symbool van kracht en fierheid. De afbeelding ervan, naar deze 1,55 meter hooge uitwerking, in de Vlaamsche huis- of ontvangkamer binnengebracht, zal daar ook elke maal een blijvend stukje dezer Vlaamsche kracht en fierheid mede doen rijzen. De bonte radioklanken die moeten rollen uit dat Vlaamsche reuzenstuk, zullen ook de herinnering wakker houden dat het huidige Vlaanderen zijn kracht en zijn fierheid moet scherpen om den modernen beschavingsgang naar Vlaamschen trant te verwerken, en tot Vlaamsche dienstbaarheid te veroveren!
Wij wenschen hier de uitbouwers dezer combinatie geluk met hunne vondst... en bovenop een flink succes bij de welhebbende Vlamingen.

Over het tijdschrift Radio en de redactie Vandepitte

Het maandblad Radio. Maandschrift voor radio-vulgarisatie, -amateurisme en -techniek verscheen vanaf de jaren 1920 in Vlaanderen en was één van de eerste Nederlandstalige tijdschriften gewijd aan de popularisering van radiotechniek. Het werd in 1922 opgericht door Juliaan Vandepitte, een onderwijzer, journalist en radio-amateur uit Gent, die met zijn toegankelijke stijl en sterke didactische inslag een grote invloed uitoefende op de vroege generatie radioamateurs in België.


Na het overlijden van Vandepitte in 1931 werd de redactie en het beheer overgenomen door zijn broer Karel Vandepitte, die het blad verderzette in dezelfde geest. Radio combineerde technische uitleg, schema’s, lezersbrieven en nieuws over de radiowereld met culturele reflecties en nationale (Vlaamsgezinde) accenten. Artikels zoals dat over de Zingende IJzertoren illustreren hoe radiotechniek in deze periode niet los werd gezien van identiteit, symboliek en maatschappelijke betrokkenheid.


Het tijdschrift kende zijn hoogtepunt in de jaren 1930, en leverde een belangrijke bijdrage aan de verspreiding van radiokennis in Vlaanderen.